Oleg Leszczak: Stereotypy etnicznych obrazów świata w aspekcie typologii cywilizacji (cz. 2 z 2)

Obecność

strona główna · działy · tagi · o autorze · szukaj · Polacy.eu.org

Linki, cytaty, nowiny (tylko blog)

2013.04.14 12:28 15:36

Oleg Leszczak: Stereotypy etnicznych obrazów świata w aspekcie typologii cywilizacji (cz. 2 z 2)	(poleca Piotr Świtecki)
metodologiczne zalążki badania kontrastywnego
(w: Polityczne, gospodarcze i kulturowe aspekty relacji Polski z krajami byłego ZSRR, Kielce 2011, s. 127-140) Źródło: www.ujk.edu.pl/~leszczak/
(c.d. z poprzedniej strony) Bezpośredni wpływ na kształtowanie EOŚ interesujących nas w tej pracy miała również cywilizacja żydowska. Mógł to być wpływ podwójny: zarówno bezpośredni (poprzez kontakty wspólnot żydowskich lub przedstawicieli tych wspólnot odgrywających istotną rolę w rozwoju omawianych tutaj kultur), jak i pośredni (poprzez Biblię i wątki judaistyczne w chrześcijaństwie). W żydowskim typie cywilizacyjnym warto wyróżnić takie cechy jak unarodowienie religii, mesjanizm (kategoria wybraństwa), praktycyzm ekonomiczny, przedsiębiorczość i witalizm egzystencjalny, silny tradycjonalizm i zamiłowanie do rytualizacji, a także etniczny izolacjonizm. Poza tym typowi żydowskiemu właściwa jest postawa gnostyczna i transcendentna w sferze poznawczej (kult wiedzy tajnej i ukrytej), co zbliża ten typ cywilizacyjny z innymi wschodnimi typami, a także z bizantynizmem. Z innymi cywilizacjami wschodnimi łączy ją również kolektywizm. Jednakże ma on charakter raczej genetyczny, czyli oparty na stosunkach pokrewieństwa. Słowa-klucze do cywilizacji żydowskiej to więzi krwi, dobrobyt, prawo religijne, wiedza tajemna, wybraństwo zbiorowe (misja), religijność narodowa. Ostatni interesujący nas typ cywilizacyjno-kulturowy to kształtujący się na naszych oczach typ konsumpcjonistyczny. Jest to twór dość oryginalny, ponieważ łączy w sobie cechy pogaństwa różnego typu (witalizm, panpsychizm, neomitologizm) z cechami żydowskimi (praktycyzm, merkantylizm, misyjność) i bizantyńskimi (sterowanie odgórne, estetyzm), zachowując również część cech stricte łacińskich (indywidualizm, wolnościowe tradycje, demokratyzm). Cechuje się zatem skrajnym egoizmem, liberalizmem (zwłaszcza ekonomicznym), merkantylizmem (wręcz materializmem naturalistycznym), dynamicznym praktycyzmem ekonomicznym, racjonalizmem formalnym (jego konsekwencją staje się technokratyzm, informatyzacja i wirtualizacja). W dziedzinie światopoglądowej panują wątki materialistyczne i ekspansywne. W życiu potocznym dominuje kult sukcesu i dobrobytu, w etyce i życiu społecznym – kult powodzenia i sławy. Najważniejszą cechą tego nowo powstającego modelu jest odrodzenie myślenia irracjonalnego, mitologicznego, powrót do swoistego pogaństwa panpsychicznego, wyrażający się w stereotypizacji zachowań i synergetyzacji życia publicznego. Ostatnią, ale bardzo charakterystyczną cechą konsumpcjonizmu (wbrew wyraźnemu amerykańskiemu akcentowi) jest jego całkowity ponadnarodowy, wręcz globalistyczny charakter. W odróżnieniu od wszystkich innych modeli organizacji zbiorowego życia, konsumpcjonizm informacyjny poprzez media, reklamę, biznes i shopping przenika do obrazu świata przedstawicieli niemal wszystkich dziś istniejących typów cywilizacyjnych przemieniając je w typ konsumpcyjny albo asymilując się z nimi. Kluczowymi pojęciami konsumpcjonizmu są zatem jednostka, merkantylizm, dynamizm, liberalizm, utylitaryzm, sukces, stereotyp, globalizm. Oczywiście, że najtrudniejszym zadaniem badacza EOŚ Polaka, Rosjanina i Ukraińca jest wyróżnienie poszczególnych cech i przypisanie ich do wymienionych typów cywilizacyjno-kulturowej organizacji społeczeństwa. Pewne próby podobnej analizy dokonałem w drugim tomie rozprawy „Lingwosemiotyczna teoria doświadczenia” (Kielce 2009), w której zostały zestawione i zweryfikowane na materiale językowym cechy rosyjskiego i polskiego etnicznego obrazu świata. Kolejny wątek, który powinien być poruszony przy okazji omawiania metodologii badania EOŚ, dotyczy kwestii terminologii markerów, za pomocą których badacz musi określać poszczególne fragmenty EOŚ, a także korelacji wyróżnionych kulturowo-cywilizacyjnych cech z językowym obrazem świata, czyli z tekstami i stereotypami językowymi, w których owe cechy się przejawiają. Wiadomo, że nie ma takiego sposobu na określenie tej czy innej cechy charakteru, która by odgórnie nie pociągała za sobą jakichś konotacji – pozytywnych czy negatywnych. Zadaniem badacza zatem jest dobieranie określeń dla tej samej cechy jednocześnie pozytywnych i negatywnych, żeby w ten sposób zademonstrować, że same przez siebie te cechy nie są ani dobre, ani złe. Wszystko zależy od tego, kto tę cechę ujawnił, w jakim celu i jak ją ocenił. Śmiałość i ofiarność mogą zatem zostać ocenione również jako bezmyślność i brak szacunku do życia, a skąpstwo i merkantylizm – jako oszczędność i szacunek do ludzkiej pracy. Zasada ta leży u podstaw klasycznego mniemania, że nasi to zawsze zwiadowcy, a obcy – szpiedzy. Co do drugiej kwestii, warto wyróżniać trzy rodzaje jednostek językowych, potwierdzających lub ujawniających obecność tej lub innej cechy czy charakterystyki w EOŚ. Po pierwsze, są to tradycyjne stereotypy językowe (nacechowane słowa i frazemy, frazeologizmy, teksty precedensowe), które mogą wskazać na historyczne korzenie wyróżnianych cech. Problem tkwi jednak w tym, że część tych jednostek może być już zmarginalizowana (czyli może znajdować się poza obiegiem) albo być zdeetymologizowana (czyli może zatracić swój wydźwięk kulturotwórczy). Zatem warto dobierać takie przykłady, które jeszcze wciąż funkcjonują i zachowują swoją pragmatykę etnokulturową. Druga grupa przykładów to współczesne stereotypy mowne, charakterystyczne modele zachowań werbalnych, wypowiedzi precedensowe, odzwierciedlające charakter etniczny. Są to przykłady najbardziej silne i relewantne, ponieważ nie tylko ujawniają EOŚ, ale również na niego czynnie oddziałują, kształtując go i utrwalając mity narodowe. Wreszcie trzeci typ przykładów to wypowiedzi luźne, przypadkowe i raczej mało znane szerokiej publiczności. Które jednak trafnie lub stereotypowo ocenił te lub inne składniki EOŚ. Są one tylko i wyłącznie zewnętrznymi markerami werbalnymi, co nie oznacza, że można je ignorować i niedoceniać. Badanie lingwistyczne, o którym mowa, powinno mieć charakter lingwosemiotyczny, dyskursywny, semantyczny i systemowy. Lingwosemiotyczny charakter badania polega na tym, że materiał językowy rozpatruje się jako znak werbalny (komunikatywny bądź ekspresywny) na tle znaków niewerbalnych (gestów, ruchów ciała, kinestetyki, mimiki, wydawanych dźwięków, wizerunków, kolorów itp.). Po pierwsze wszystkie tego rodzaju znaki mogą również nosić znamiona eksplikatora EOŚ, a po drugie, materiał językowy w połączeniu z zachowaniem niewerbalnym, może dawać zupełnie inny efekt pragmatyczny i okazać się znakiem zupełnie innych treści niż wzięty z osobna, w oderwaniu od środków paralingwistycznych. Dyskursywność badania lingwistycznego zakłada rozpatrywanie każdego zjawiska językowego w konkretnych (lecz typowych) sytuacjach interakcji społecznej z uwzględnieniem osób, które tego materiału językowego używają oraz typu działalności, w ramach której jest on używany. Wyrwany z kontekstu, abstrahowany od uczestników dyskursu lub od pragmatyki działań materiał językowy staje się często ambiwalentny, nierelewantny dla stawianych przez badacza zadań. Semantyzm analizy to rozpatrzenie każdego faktu od strony zarówno jego treści językowej, jak i pozajęzykowego sensu. Nie wolno poprzestać na samej konstatacji formy. Z formalnego punktu widzenia jednostka językowa jest tylko zbiorem informacji o zewnętrznych sygnałach, natomiast istota jednostki tkwi nie w jej wyglądzie (brzmieniu), lecz w jej funkcji semantycznej. Często bywa, że jednakowo albo podobnie brzmiące jednostki w różnych językach mają nieco odmienną treść (którą koniecznie trzeba ujawnić) albo nawet zupełnie odmienny sens. Wtedy musimy zrozumieć, że nie są to jednostki analogiczne i przyjrzeć się przyczynom tego zróżnicowania. Wreszcie systemowy charakter badania powinien polegać na całościowym, kompleksowym ujęciu jak największej ilości czynników, które mogą mieć wpływ na etnokulturową pragmatykę badanego materiału. Podobna cecha charakteru w różnych EOŚ może okazać się tylko pozornie podobną. Wzięcie pod uwagę czynników społeczno-psychologicznych, historycznych, behawioralnych, socjologicznych, obyczajowych, religijnych może wykazać istotne różnice między np. rosyjskim, polskim a ukraińskim egalitaryzmem, gościnnością, uporem czy kultem siły, pomiędzy polską a rosyjską misyjnością, religijnością, kultem prawdy czy moralności, pomiędzy rosyjską a ukraińską emocjonalnością, fatalizmem czy kolektywizmem, pomiędzy polskim a ukraińskim indywidualizmem, demokratyzmem, anarchizmem czy racjonalizmem. Tutaj po raz kolejny muszę podkreślić, iż język, niestety, nie daje nam wystarczającej ilości markerów werbalnych na jednoznaczne określenie cech narodowych. Brakuje nie tylko nazw neutralnych, ale po prostu nazw precyzyjnych. Przecież każdy naród kształtuje siatkę pojęciową i tworzy odpowiednie nazewnictwo w oparciu o własny EOŚ, mówiąc zatem o szczodrości czy samolubstwie, pracowitości czy śmiałości mierzy te cechy własną miarką, która może częściowo albo całkowicie nie pasować do siatki pojęciowej czy nazewnictwa ich sąsiadów. Wtedy właśnie okazuje się, że to, co Ukrainiec nazwie pychą i snobizmem, Polak odczuwa jako godność i dumę, a Rosjanin jako próżność i nadętość. To co Polak odczuwa jako chamstwo i arogancję, Ukrainiec rozumie jako bezpośredniość i prostotę, a Rosjanin – jako naturalność i szczerość. Dlatego systemowość badania przewiduje konieczność badania kontrastywnego, czyli zestawienia w celu ujawnienia różnic. Zbadanie etnicznych obrazów świata ludzi, żyjących po sąsiedzku za pomocą metody kontrastywno-lingwistycznej oraz typologizacji cywilizacyjno-kulturowej, może, moim zdaniem, dać dość interesujący materiał do przemyśleń i pozwolić na głębsze zrozumienie różnic etnicznych i nieporozumień w interakcjach społeczno-kulturowych i polityczno-ekonomicznych. Bibliografia Koneczny, F. O cywilizację łacińską, Lublin 1996. Koneczny, F. O wielości cywilizacyj, Gebethner i Wolff, Kraków 1935. Koneczny, F. Państwo i prawo w cywilizacji łacińskiej [w:] Chomik, http://chomikuj.pl/Sarmatian/02+-+eBooks/Feliks+Koneczny [dostęp z 12.03.2010]. Koneczny, F. Polska między wschodem a zachodem, Ostoja 2005 [w:] Chomik, http://chomikuj.pl/Sarmatian/02+-+eBooks/Feliks+Koneczny [dostęp z 12.03.2010]. Koneczny, F. Polskie Logos a Ethos, t. 2, Komorów 1997. Kossecki, J. Podstawy nowoczesnej nauki porównawczej o cywilizacjach. Socjologia porównawcza cywilizacji, Katowice 2003. Leszczak, O. Lingwosemiotyczna teoria doświadczenia. Tom pierwszy. Funkcjonalno-pragmatyczna metodologia badań lingwosemiotycznych, Kielce 2008 Leszczak, O. Lingwosemiotyczna teoria doświadczenia. Tom drugi. Doświadczenie potoczne a językowy obraz świata, Kielce 2009. Skoczyński, J. Koneczny. Teoria cywilizacji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2003. [1] Zob. F. Koneczny, O wielości cywilizacyj, Gebethner i Wolff, Kraków 1935, s. 154. [2] J. Skoczyński, Koneczny. Teoria cywilizacji, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2003, s. 59. [3] F. Koneczny, O cywilizację łacińską, Lublin 1996, s. 10. [4] J. Kossecki, Podstawy nowoczesnej nauki porównawczej o cywilizacjach. Socjologia porównawcza cywilizacji, Katowice 2003, s.11. [5] F. Koneczny, O cywilizację łacińską, s. 6. [6] J. Kossecki, op. cit., s. 101. [7] J. Kossecki, op.cit., s. 127. [8] Tamże, s. 141-162. [9] Tamże, s. 101. [10] Tamże, s.171-172. [11] F. Koneczny, Państwo i prawo w cywilizacji łacińskiej, [w:] Chomik, http://chomikuj.pl/Sarmatian/02+-+eBooks/Feliks+Koneczny [dostęp z 12.03.2010]. [12] F. Koneczny, O wielości cywilizacyj, s. 298. [13] F. Koneczny, Polska między wschodem a zachodem, Ostoja 2005, [w:] Chomik, http://chomikuj.pl/Sarmatian/02+-+eBooks/Feliks+Koneczny [dostęp z 12.03.2010]. [14] F. Koneczny, Polskie Logos a Ethos, t. 2, Komorów 1997, s. 321.
Źródło: www.ujk.edu.pl/~leszczak/

« poprzednia strona str. 3 z 3 (ostatnia)

4256 odsłon

(brak ocen)

zaloguj się lub załóż konto by oceniać i komentować

Tagi: Kossecki, etniczność, narodowość, naród, nauka, indywidualizm, Polska, Rosja, Ukraina, Polacy, Rosjanie, Ukraińcy, poznanie, cywilizacje, ОЛЕГ ЛЕЩАК, Oleg Leszczak, cybernetyka, informacja.